Schaalbare psychologische programma’s (getrapte zorg)

Gezien de voorspelde toename in psychische problemen als gevolg van de pandemie moeten interventies zeer schaalbaar zijn en kunnen voorzien in de behoeften van veel mensen, zodanig dat de beschikbare middelen maximaal worden benut. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft een aantal schaalbare psychologische interventies ontwikkeld voor bevolkingsgroepen die met tegenslag te maken hebben.

Een belangrijk kenmerk is dat alle schaalbare interventies van de WHO gebaseerd zijn op taakverschuiving, wat inhoudt dat ze kunnen worden aangeleerd aan en worden toegepast door niet-professionele helpers, zoals een getrainde leeftijdgenoot, een helper op het werk of een psychosociaal werker. De interventies zijn bovendien zo opgezet dat ze breed toepasbaar zijn bij diverse psychische problemen (depressie, angst en PTSS) en eenvoudig kunnen worden aangepast aan verschillende bevolkingsgroepen, culturen en talen. Alle interventies en implementatiematerialen zijn open access.

Het is de bedoeling dat er in RESPOND twee wetenschappelijk onderbouwde psychologische interventies worden toegepast:

·        Doen wat telt in tijden van stress (DWM)

DWM is een geïllustreerde handleiding en zelfhulpgids die deel uitmaakt van Self-Help Plus (SH+), een WHO-groepscursus voor het omgaan met stress. DWM kan worden aangeboden als begeleide zelfhulpinterventie, met ondersteuning van een niet-gespecialiseerde helper die daarvoor een korte training heeft gevolgd. De interventie is gebaseerd op Acceptance and Commitment Therapy (ACT), een moderne cognitieve gedragstherapie met een sterke focus op mindfulness, en bestaat uit oefeningen die gericht zijn op stressvermindering, het ontwikkelen van een sociaal vangnet, adaptieve copingstrategieën en veerkracht. DWM wordt toegepast binnen verschillende vluchtelingenpopulaties in Europa, Turkije en Noord-Oeganda.

·        Problem Management Plus (PM+)

Het programma PM+ kan voor allerlei aandoeningen worden ingezet en bestaat uit vijf sessies die gericht zijn op het verminderen van symptomen van depressie, angst, PTSS en aanverwante problemen. PM+ wordt toegepast door getrainde, niet-gespecialiseerde of niet-professionele helpers en is beschikbaar voor groeps- of een-op-eensessies en geschikt voor een klassikale (live) setting. PM+ bestaat uit wetenschappelijk onderbouwde technieken: (a) problemen oplossen, (b) omgaan met stress, (c) gedragsactivatie en (d) werken aan een sociaal vangnet. Het is met succes uitgevoerd in Kenia en Pakistan.

Werken deze programma’s?

De programma’s zijn gebaseerd op bekende en wetenschappelijk onderbouwde strategieën: advies bij het oplossen van problemen in combinatie met een aantal cognitieve gedragstechnieken (PM+) en mindfulnessoefeningen (DWM). Dankzij de combinatie van deze strategieën zijn de programma’s niet alleen gericht op psychische problemen (zoals stress, angst, gevoel van hulpeloosheid), maar waar mogelijk ook op onderliggende praktische problemen (zoals problemen om rond te komen, conflicten in de familie enz.).

Alle modules zijn uitgebreid in de praktijk getest door wetenschappelijk onderzoekers, om ervoor te zorgen dat ze goed werken en veilig zijn.

Het RESPOND-project gaat nog een stap verder en combineert DWM en PM+ tot een programma voor getrapte zorg, waarbij ook wordt onderzocht of het effectief is voor groepen die een hoog risico lopen extra zwaar door de coronapandemie te worden getroffen.

DWM en PM+ zijn ‘schaalbare’ interventies. Wat betekent dat en waarom willen we schaalbare interventies inzetten?

Interventies zijn schaalbaar als je er tegen lagere kosten meer mensen mee kunt bereiken. Wereldwijd hebben de meeste mensen die op een bepaald moment in hun leven psychische problemen krijgen, geen toegang tot wetenschappelijk onderbouwde behandelingen. Schaalbare psychologische interventies zijn bedoeld om deze behandelingskloof te overbruggen. Schaalbare psychologische interventies hebben een aantal kenmerken met elkaar gemeen: ze zijn wetenschappelijk onderbouwd, duren relatief kort, worden geleverd door niet-gespecialiseerde helpers, kunnen worden aangepast aan verschillende culturen en contexten, zijn betaalbaar en uitvoerbaar in verschillende settings, maken mogelijk gebruik van technologie (bijv. online of vooraf opgenomen zelfhulp) en zijn kosteneffectief.

Wat is het nut van een programma voor getrapte zorg?

Getrapte zorg is een stap-voor-stapbenadering bij het leveren van geestelijke zorg. Eerst wordt de meest effectieve maar minst kostbare interventie aangeboden en pas daarna volgt de stap naar intensievere zorg, maar alleen als dat klinisch noodzakelijk is. Getrapte zorgmodellen zijn wetenschappelijk onderbouwd en blijken het meest kosteneffectieve alternatief te zijn voor conventionele zorg voor veelvoorkomende psychische problemen.

In het RESPOND-project worden schaalbare psychologische interventies gecombineerd via een getrapte aanpak. Deelnemers krijgen eerst DWM aangeboden, dat bestaat uit begeleide zelfhulp in de vorm van een zelfhulpgids die gericht is op de omgang met stress, met beperkte, motiverende begeleiding door een getrainde helper. Wie na afloop van deze eerste stap meer hulp nodig heeft, wordt uitgenodigd voor de tweede stap, PM+. Dit programma bestaat uit intensieve begeleiding door een getrainde helper om de copingstrategieën te versterken die zijn afgestemd op de specifieke problemen van deze persoon. Denk daarbij aan gedragsactivatie, het oplossen van problemen, werken aan sociale ondersteuning en het verankeren van de ontspanningstechnieken die de deelnemer tijdens DWM heeft aangeleerd.